Oleje Lotos SAE 5W-40

Fot. Lotos

Spośród olejów klas lepkości: SAE 15W-40, SAE 10W-40 i SAE 5W-40 ostatnie z wymienionych zapewniają najlepszą zdolność do uruchamiania silnika w niskich temperaturach i dają możliwość ich stosowania w trybie serwisów wydłużonych.

Cechy te wynikają z użycia do ich produkcji syntetycznych olejów bazowych i przez wiele lat pozycjonowały rynkowo oleje klasy 5W-40 w segmencie premium.

Szczyt popularności olejów do silników samochodów osobowych w klasie SAE 5W-40 nastąpił jednak ponad dekadę temu. W ciągu ostatnich kilkunastu lat oleje silnikowe do samochodów osobowych w klasie SAE 5W-40 przesunęły się z pozycji produktów premium do pozycji olejów podstawowych, aspirując do zajęcia miejsca przynależnego wcześniej olejom o lepkości SAE 10W-40.

Ten artykuł ma wyjaśnić różnice pomiędzy olejami SAE 5W-40 dostępnymi na rynku kiedyś a oferowanymi dzisiaj oraz ich zastosowaniami. Nieścisłości z tym związane, a pojawiające się w zapytaniach użytkowników, wynikają prawdopodobnie z braku znajomości zmian ewolucyjnych następujących w tej grupie produktów.

Zmiany wymagań

Do czasu pojawienia się specyfikacji jakościowej ACEA 2004 oleje w klasie SAE 5W-40 spełniały lub przewyższały wymagania ogromnej większości producentów samochodów. Występowały one wtedy najczęściej w dwóch wersjach: jako oleje ogólnego przeznaczenia, w domniemaniu – do silników benzynowych, oraz jako oleje do silników Diesla, najczęściej z turbosprężarkami. Pierwsze charakteryzowały się jakością A3, a drugie – B4, według wymagań specyfikacji ACEA z roku 2002, która dokonywała wyraźnego podziału między tymi rodzajami zastosowań.

Logo (wersja pełna i skrócona), jakim mogą być oznaczane oleje, których producenci deklarują zgodność z wytycznymi systemu zarządzania jakością EELQMS

W klasyfikacji jakościowej API pierwsze z wymienionych olejów najczęściej były zaliczane do klasy API SL/CF, a drugie – do API CF. Do roku 2004 elitę pośród olejów w klasie SAE 5W-40 stanowiły oleje spełniające normę VW 505.01, co wielu producentów podkreślało w nazwach swoich produktów.

W przełomowym roku 2004, wraz z pojawieniem się specyfikacji ACEA 2004, likwidacji uległy osobne wymagania dla obu grup zastosowań, a pojawiły się wymagania dla olejów o obniżonej zawartości SAPS (skrót od: siarka, fosfor, popioły siarczanowe), zaś producenci samochodów, mając na uwadze wpływ oleju na zużycie paliwa, zaczęli szeroko rekomendować oleje o lepkości SAE 5W-30 na wymiany serwisowe.

Spośród trzech nowych klas jakościowych dla olejów silnikowych (C1, C2, C3) wprowadzonych w specyfikacji ACEA 2004, ze względu na wymagania wobec energooszczędności, tylko jedną z nich mogły spełniać oleje w klasie SAE 5W-40. Konsekwencją zmian wywołanych specyfikacją ACEA 2004 było pojawienie się na rynku olejów w klasie SAE 5W-40 o obniżonej zawartości SAPS, charakteryzowanych jako ACEA C3. Przy czym aż do wprowadzenia w 2008 roku wymogów wobec minimalnej wartości całkowitej liczby zasadowej (TBN) dla klasy ACEA A3/B4 – oleje klasy ACEA C3 mogły być oznaczane również jako oleje klasy ACEA A3/B4, zatem aż do końca roku 2012 na rynku dostępne były oleje o lepkości SAE 5W-40 z jakością zarówno ACEA A3/B4, ACEA C3, jak i o jakości kombinowanej: A3/B4, C3.

Oleje SAE 5W-40 klasy C3 dostępne na rynku charakteryzują się wartością całkowitej liczby zasadowej niższą od 10 mg KOH/g, więc deklaracja łącznej jakości ACEA A3/B4 i C3 na jednym produkcie od roku 2013 formalnie nie jest już możliwa.

Ostatnim istotnym etapem rozwoju olejów w klasie SAE 5W-40 było wprowadzenie w 2008 do specyfikacji ACEA klasy jakości C4, której wymogi są możliwe do spełnienia w lepkości SAE 5W-40, jakkolwiek udział rynkowy olejów o lepkości SAE 5W-40 i jakości ACEA C4 można uznać za marginalny. Niemniej, rok 2004 należy postrzegać jako początek końca rozwoju technologicznego olejów silnikowych w klasie SAE 5W-40 i początek ekspansji olejów silnikowych w klasie SAE 5W-30.

Ostatnie lata

Od roku 2004 upłynęło już 15 lat, a średni wiek samochodu w Polsce wynosi 13 lat. Należy zatem przypuszczać, że wiele samochodów, wyprodukowanych już w czasie obowiązywania ACEA 2004 lub nowszych, wymaga stosowania olejów klas SAE 5W-40 i SAE 5W-30, co zresztą znajduje swoje uzasadnienie we wzrastającym udziale syntetycznych olejów silnikowych do samochodów osobowych w Polsce raportowanym przez organizację POPIHN (www.popihn.pl/raporty2.php).

W przypadku olejów w klasie lepkości SAE 5W-40 najbardziej rygorystycznym poziomem jakości są normy ustanowione przez Mercedesa, a ogromną większość olejów w klasie SAE 5W-40 można pogrupować, przyjmując za kryterium spełnienie wymagań jednej z wymienionych norm: 229.3, 229.5, 229.31 lub 229.51.

Normy 229.3 i 229.5 oznaczają wymagania dla olejów do samochodów z silnikami benzynowymi i Diesla sprzed obowiązywania normy emisyjnej Euro 4 i niektórych nowszych samochodów z silnikami benzynowymi. Normy 229.31 i 229.51 oznaczają wymagania wobec olejów głównie dla silników wysokoprężnych spełniających normy emisyjne Euro 4 i Euro 5 (silniki z filtrami cząstek stałych), ale mogą być stosowane też w silnikach benzynowych.

W momencie pojawienia się na rynku olejów o obniżonej zawartości SAPS, przeznaczonych głównie do silników samochodów z filtrami cząstek stałych, nie było jasne, czy oleje takie można stosować zamiast olejów o tradycyjnej zawartości SAPS. Po ponad 10 latach obecności olejów o obniżonej zawartości SAPS na rynku nikt nie ma wątpliwości, że olej o jakości MB 229.51 i OEM-ów powiązanych może być stosowany w miejsce wszystkich innych (za wyjątkiem olejów o jakości ACEA C4) olejów SAE 5W-40 dostępnych na rynku.

Właściwości fizykochemiczne

Kluczowe różnice w fizykochemii pomiędzy wymaganiami wymienionych norm MB przedstawiano w tabeli nr 1. Ze względu na niższą odparowalność oleje klas 229.5 i 229.51 należy uznać za bardziej zaawansowane technologicznie i trwalsze, co przenosi się na dłuższą zdolność do ochrony silnika w porównaniu, odpowiednio, z olejami klas 229.3 i 229.31. Porównując ceny olejów SAE 5W-40 dostępnych na rynku, warto zatem zwrócić uwagę, czy porównujemy oleje o tej samej czy różnych specyfikacjach MB. Poziomy jakości olejów SAE 5W-40 wg norm innych OEM korespondujące najczęściej z normami Mercedesa MB 229.5 i MB 229.51 przedstawiono w tabeli nr 2. Wynika z niej m.in., że dwa istotnie różne typy olejów są charakteryzowane tymi samymi normami wg API i Renault. Należy również dodać, że od kilku lat klasa jakości API CF posiada w klasyfikacji API status „nieaktywny” (obsolete). Nie ma zatem możliwości testowania nowych formulacji olejów na zgodność z jej wymaganiami, toteż w opisach wielu olejów w klasie SAE 5W-40 klasa ta nie jest obecnie deklarowana. Również, od kilku lat, Volkswagen dla nowych formulacji olejów przestał wydawać aprobaty na kombinację klas jakościowych: 502.00/505.00/505.01 – możliwe jest tylko pozyskanie aprobaty na kombinacje: 505 00/505.01 lub 502 00/505 00. Nie należy się zatem dziwić brakowi oznaczeń 502 00 na olejach SAE 5W-40 do samochodów z pompowtryskiwaczami.

O wspomnianym na wstępie, słabnącym znaczeniu rynkowym olejów w klasie SAE 5W-40 świadczy zainteresowanie ich producentów pozyskiwaniem formalnych aprobat OEM. W tabeli nr 3 zestawiono ilość aktywnych aprobat Mercedesa na omawiane w niniejszej publikacji klasy jakościowe wraz z udziałem procentowym olejów w klasie SAE 5W-40 pośród nich.

Najwięcej producentów olejów decyduje się inwestować w rozwój i aprobować swoje produkty w zakresie najbardziej zaawansowanej klasy jakości: MB 229.51. Na aprobowanie swoich produktów w zakresie normy MB 229.5 decyduje się jedynie blisko połowa tych producentów, którzy wcześniej zgłosili do certyfikacji produkt o jakości MB 229.51. Przy czym pośród zaaprobowanych w zakresie MB 229.51 olejów – oleje klasy SAE 5W-40 stanowią tylko 20% produktów.

Podobnie wygląda sytuacja w świetle analizy listy formalnie zaaprobowanych olejów przez GM w zakresie normy Dexos 2. Tylko 27% z wszystkich olejów formalnie zaaprobowanych w zakresie Dexos 2 stanowią oleje w klasie lepkości SAE 5W-40.

Kwestia jakości

W przypadku wyboru oleju SAE 5W-40 warto zastanowić się również nad jakością jego wykonania/produkcji. Na etapie analizy etykiety warto rozróżnić, czy olej jest formalnie aprobowany przez producenta samochodu, czy tylko spełnia wymagania normy OEM. W przypadku jakości wg norm Mercedesa jakość olejów aprobowanych jest opisywana np. jako MB-Approval 229.51, a jakość olejów które spełniają wymagania, odpowiednio jako: MB 229.51. Dodatkowo, na opakowaniach olejów formalnie aprobowanych przez Mercedesa może być zamieszczany kod QR, który pozwala na weryfikację aprobaty produktu.

Wysoką jakość wykonania gwarantują producenci deklarujący zgodność swojej produkcji z wymaganiami branżowego systemu zarządzania jakością podczas opracowywania, produkcji i wprowadzania na rynek olejów silnikowych o nazwie EELQMS1. Lista takich producentów znajduje się pod adresem: www.sail-europe.eu/registrations/lubricant-marketers. Od niedawna na liście, o której mowa, zawarta jest również informacja o markach produktów wytwarzanych w zgodzie z wymaganiami EELQMS. Produkty firm znajdujących się na tej liście sygnatariuszy zgodności z EELQMS są badane w sposób niezależny i wyrywkowy na zgodność z wymaganiami klas jakościowych zawartymi na ich etykietach, co zwiększa prawdopodobieństwo zakupu produktu rzetelnie wykonanego. Od niedawna producenci tego typu olejów mogą, choć nie muszą, umieszczać logo EELQMS na etykietach swoich produktów, co znacznie ułatwi identyfikację tego typu olejów na półkach sklepowych.

Podsumowanie

Udział rynkowy dla olejów silnikowych do samochodów osobowych o lepkości SAE 5W-40 na najbliższe 5 lat prognozowany jest w Europie na poziomie 5–10% i jest on znacznie mniejszy od przewidywanych udziałów rynkowych klasy SAE 5W-30. Pośród olejów 5W-40 uniwersalny charakter i najszersze zastosowanie ma olej o profilu jakościowym opartym o normę Mercedesa MB 229.51. Ze względu na zmiany wymagań wobec klas jakościowych wprowadzone przez OEM-y i organizacje branżowe w latach 2004–2018 nie należy oczekiwać jego dostępności, w ofertach renomowanych firm olejowych, olejów w klasie SAE 5W-40 z deklaracją spełniania jakości API SN/CF, ACEA A3/B4, C3, VW 502.00/505.00/505.01, przy czym oleje o konfiguracji: API SN, ACEA, C3, VW 505.00/505.01 w pełni zaspokajają wymagania określone w poprzedni sposób.