Fot. Liqui Moly

W powszechnym przekonaniu olej silnikowy służy do wewnętrznego smarowania silnika spalinowego. Jest to, oczywiście, prawda, ale bynajmniej nie cała, jaką znać powinien mechanik lub serwisant.

Smarowanie zmniejsza tarcie pomiędzy współpracującymi częściami, więc w konsekwencji chroni przed zatarciem tłoki i pierścienie tłokowe w cylindrach, wał korbowy i wałek rozrządu w ich panewkach, a także wirnik turbosprężarki w jego łożyskowaniu. Rozprowadzona w trakcie smarowania cienka warstwa oleju tworzy tzw. film olejowy, utrzymujący się na pokrytych nim powierzchniach także przy nieruchomym silniku. Zapewnia więc ciągłość smarowania już od samego początku jego ponownego rozruchu.

Podczas przerw w pracy może jednak dochodzić do powstania korozji. Wywołuje ją przede wszystkim nie para wodna ani tlen zawarte w powietrzu atmosferycznym, lecz kwaśne związki chemiczne powstające podczas spalania mieszanki paliwa i powietrza. Neutralizują je do pewnego stopnia odpowiednie dodatki olejowe o zasadowym odczynie. Następuje to zarówno w trakcie pracy silnika, jak i po jego zatrzymaniu.

Kwaśne pozostałości spalania w zasadzie nie powinny docierać do wyżej wspomnianych części silnika pokrytych olejem, skoro tłok w cylindrze osadzony jest szczelnie dla zapewnienia odpowiedniego stopnia sprężania. W praktyce jednak wygląda to nieco inaczej. Ruch tłoka w cylindrze możliwy jest bowiem wówczas, gdy między tymi częściami pozostawi się niewielki luz, który z kolei wymaga jakiegoś dodatkowego uszczelnienia. Służą do tego przede wszystkim sprężyste, metalowe pierścienie tłokowe. Jednak podczas eksploatacji silnika na ich gładkich, obwodowych powierzchniach tworzą się mikropęknięcia umożliwiające kontakt oleju z mieszanką w komorze spalania.

Wytworzony film olejowy jest w stanie doraźnie uszczelniać takie mikroskopijne szczeliny i jest to rozwiązanie o wiele tańsze i efektywniejsze rozwiązanie, niż rozbieranie co jakiś silnika dla kontroli stanu lub wymiany pierścieni tłokowych.

Powracający z komory spalania olej zabiera ze sobą wytrącony osad węglowy, zwany potocznie nagarem. Jego spieczone cząstki, działające jak papier ścierny, przyspieszają zużycie metalowych gładzi. Rozmiękczyć je mogą specjalne dodatki zawarte w oleju. Zapobiegają one również przywieraniu osadów do elementów silnika. Dobry olej nie tylko rozpuszcza osady, myje wnętrze silnika itd., lecz jest również w stanie transportować te zanieczyszczenia w swojej objętości. Stąd dobry olej silnikowy po przejechaniu kilkuset kilometrów traci swój miodowy kolor.

Wykorzystanie tych właściwości oleju wymaga, by przy rozruchu silnika, szczególnie po dłuższym postoju, nie rozwijać zbyt wcześnie jego wyższych prędkości obrotowych. Przejechanie powoli kilku kilometrów pozwoli na właściwe rozgrzanie się oleju.

W tym momencie zachodzi kilka, z pozoru sprzecznych ze sobą, zależności. Praca tłoków rozgrzewa olej, który smarując, zmniejsza ich tarcie, a tym samym ogranicza wytwarzanie nadmiaru ciepła. Jest on więc odbierany przede wszystkim przez płyn w układzie chłodzenia. Podobne właściwości chłodzące ma też olej. Rozgrzewa się on w kontakcie z dnem tłoka, a potem stopniowo traci tę temperaturę w drodze do miski olejowej. W praktyce różnice jego temperatur wynoszą od 300–400 do 100 stopni Celsjusza.

Olej silnikowy o dobrej jakości powinien zatem łączyć w sobie pięć podstawowych funkcji: smarowanie, mycie, uszczelnianie, chłodzenie i przeciwdziałanie korozji. Podczas swej pracy w silniku traci on jednak stopniowo te właściwości. Dlatego tak ważne jest przestrzeganie zaleceń producenta samochodu określających częstotliwość wymiany oleju.

Typowy układ smarowania silnika: 1. zapas oleju w misce olejowej, 2. filtr, 3. elementy smarowane mgłą olejową, 4. kanały doprowadzające olej

Producenci pojazdów stawiają olejom silnikowym coraz trudniejsze wyzwania, gdyż współczesne konstrukcje silników muszą być oszczędne w zużyciu paliwa, więc oczekuje się od oleju coraz niższych lepkości i coraz cieńszego filmu olejowego. Wydłuża się też interwały wymiany oleju oraz zmniejsza pojemności układów smarowania. Wymogi dotyczące ochrony silnika przed korozją, jego wewnętrznej czystości, uszczelnienia oraz chłodzenia newralgicznych elementów pozostają natomiast niezmienne.

Temperatury we wnętrzu silnika spalinowego

Zmiany udziału klas SAE dla olejów do samochodów osobowych

Najbliższe zmiany rekomendowanych klas olejów silnikowych

Tweet

Piotr Kasprzak
Prezes Liqui Moly Polska