Fot. Facom, Rohrlux

Optymalne oświetlenie

Złe oświetlenie przy pracy powoduje zmęczenie wzroku, objawiające się z początku łzawieniem, potem zaczerwienieniem powiek i spojówek, a w końcu osłabieniem spostrzegawczości i ostrości widzenia.

Złe, wbrew utartym poglądom, nie zawsze znaczy za słabe i niekoniecznie za mocne, przed czym chronimy się zwykle odruchowo, przysłaniając oczy przed bezpośrednim promieniowaniem. Praca mechanika, diagnosty, a zwłaszcza lakiernika samochodowego – wymaga bardziej subtelnej analizy jakości widzenia. Ta zaś zależy nie tylko od intensywności oświetlenia, lecz także od różnych czynników dodatkowych, np. od jaskrawości obserwowanego przedmiotu, jego kontrastu z tłem i z otoczeniem, a także od barwy światła i jego zdolności do wydobywania barw z oświetlanych przedmiotów.

Ogólne zasady optyczne i fizjologiczne

Jeśli chodzi o samo natężenie światła na stanowisku roboczym, to należy dostosowywać je do rodzaju wykonywanych czynności i rozmiarów oświetlanego przedmiotu. Optymalny jego poziom przy pracach precyzyjnych powinien być ponad 20-krotnie wyższy, niż przy nieabsorbujących wzroku prostych pracach transportowych. Konieczne jest także uwzględnienie wieku pracownika wykonującego dany rodzaj czynności. Ludzie starsi potrzebują bowiem parokrotnie więcej światła niż młodzi.

Rys.: Klasyczne lampy kanałowe (z lewej: świetlówkowa,  z prawej: z żarówką włóknową lub kompaktową)	Rys.: Lampa kanałowa z elementami świetlnymi tworzonymi przez diody LED (z prawej wersja akumulatorowa z ładowarką)

Oprócz natężenia ważna jest także intensywność źródła światła i jego rozkład w polu widzenia pracującej osoby. Znajdujące się tam duże powierzchnie powinny mieć jednakową jasność. Zawsze widzimy lepiej, gdy w centrum pola widzenia mamy powierzchnie jasne, a na zewnątrz ciemne. W całym pomieszczeniu roboczym różnice jasności poszczególnych stref powinny być najwyżej 40-krotne. W razie wątpliwości warto to sprawdzić światłomierzem używanym przez profesjonalnych fotografów. Z tych też względów stacjonarne stanowisko robocze, czyli w przypadku warsztatu: komputer, oscyloskop lub mieszalnik lakierów – nie może znajdować się w takim miejscu, by pracownik miał stale w polu widzenia jasne okno lub kontrastujące z ciemną podłogą białe ściany, albo też duże przedmioty pokryte jasnym, błyszczącym lakierem.

^{Rys.: Energooszczędne źródła światła. Z lewej: moduł halogenowy, z prawej: różne rodzaje świetlówek}

Często popełniamy takie błędy, kierując się przeświadczeniem, że najmniej szkodliwe dla wzroku jest naturalne światło słoneczne, padające bezpośrednio lub choćby odbite. Nasze oczy nie pracują jednak w naturalnych warunkach, bo nie obserwujemy nimi naturalnych przedmiotów, a więc sztuczne źródła światła często lepiej niż światło dzienne harmonizują z tego rodzaju tłem.

Sztuczne oświetlenie

Wybór rodzaju sztucznego oświetlenia zależy od konkretnych warunków roboczych, a także od kryteriów ekonomicznych i ekologicznych. Tradycyjne żarówki z włóknami żarowymi, choć dobrze oddają oświetlane barwy, należą do najbardziej energochłonnych urządzeń oświetleniowych i z tego powodu są obecnie eliminowane na obszarze całej Unii Europejskiej. Mają też poważną wadę optyczną, polegającą na tym, że ich wydajność świetlna maleje stopniowo w miarę zużywania się włókna. Na stanowiskach wymagających rozpoznawania zróżnicowanej kolorystyki najlepiej jest je zastępować jeszcze lepszymi pod tym względem żarówkami halogenowymi, umieszczanymi zarówno w oprawach stacjonarnych, jak i przenośnych – reflektorowych, ustawianych stabilnie na regulowanych wspornikach. Te drugie wyposażone są zwykle w odbłyśniki paraboliczne. Ponieważ emitują światło w formie stożkowej wiązki o kącie wynoszącym 12°-30°, nadają się szczególnie do lokalnego oświetlania wybranych stref, np. poszczególnych partii samochodowych podwozi lub przedmiotów znajdujących się w głębi komory silnika. Ze względów bezpieczeństwa i higieny pracy do wykonywania czynności warsztatowych najlepsze są halogeny niskonapięciowe (12 lub 24 V) z tzw. zimnym lustrem, zmniejszającym do minimum promieniowanie cieplne. Ostatnio pojawiły się także niskonapięciowe wersje akumulatorowe z ładowarkami sieciowymi. W oprawach stacjonarnych można bez przeszkód korzystać z halogenów o napięciu zasilania 230 V.

Rys. poniżej: Zespół doświetlający z reflektorami halogenowymi na regulowanym statywie (możli wość dowolnego ustawiania)

Świetlówki standardowe (rurowe) są powszechnie stosowane do ogólnego oświetlania pomieszczeń roboczych, chociaż na ogół nie bardzo się do tego celu nadają ze względu na stosunkowo niski wskaźnik oddawania barw i męcząco oscylujące światło. Ich popularność wynika z oszczędnego zużycia energii elektrycznej. Z tych samych powodów stosowane są w przenośnych lampach warsztatowych przydatnych podczas dokonywania pobieżnych przeglądów podwozi. Do wykonywania jakichkolwiek prac obsługowo-naprawczych lampy takie nadają się gorzej, ponieważ albo absorbują jedną rękę, albo podwieszone na hakowym bądź magnetycznym zaczepie – mają tendencję do kołysania się (stosunkowo bardziej stabilne są podobne lampy wyposażone w zaczepy dwustronne). Wszystkie jednak łatwo się tłuką. Kłopotliwe są także ich długie kable zasilające. W zastosowaniach zwanych umownie kanałowymi (choć dotyczy to również prac na podnośnikach), najlepsze, bo najbardziej trwałe, wydajne i oszczędne, okazały się lampy diodowe. Świecą one światłem bocznym lub czołowym. Dostępne są obecnie także wersje bezprzewodowe, zasilane bateriami lub akumulatorami wielokrotnego użytku. Podczas wykonywania prac montażowych najwygodniejsza jest odmiana przytwierdzana opaską do czoła.

Przy wyborze każdego rodzaju lampy ręcznej trzeba zwracać uwagę nie tylko na jej właściwości optyczne i funkcjonalne, lecz także na materiał oprawy. Powinien on być maksymalnie odporny na działanie wysokich temperatur, rozpuszczalników organicznych, olejów i smarów, a także odznaczać się dużą wytrzymałością mechaniczną.

Tak zwane świetlówki kompaktowe dzięki swej konstrukcji dają się stosować zamiennie z żarówkami tradycyjnymi, od których są znacznie bardziej energooszczędne (świetlówka 5 W zastępuje żarówkę 25 W, a świetlówka 32 W – żarówkę 150 W). Wyższa sprawność przetwarzania energii elektrycznej na świetlną powoduje, że wydzielają one pięciokrotnie mniej ciepła niż żarówki z włóknami. Dodatkową zaletą jest ich trwałość wynosząca od 8 000 do 12 000 godzin pracy (żarówki tradycyjne nie przekraczają 1 000 godzin). Świetlówki kompaktowe zaleca się stosować zwłaszcza tam, gdzie wymagane jest oświetlenie długotrwałe lub ciągłe. Na zewnątrz budynków mogą pracować wyłącznie w hermetycznych oprawach.

Do oświetlania parkingów lepiej jednak nadają się bardzo wydajne lampy sodowe, zwane też wysokoprężnymi, ze względu na podwyższone ciśnienie gazów wypełniających ich bańki. Nie należy ich jednak używać we wnętrzach, zwłaszcza w pomieszczeniach roboczych, ponieważ nie dają światła dobrego do prac precyzyjnych, wymagających bliskiej obserwacji i dobrego rozróżniania barw.

Tweet

Redakcja Miesięcznika Branżowego Autonaprawa